Twierdza Kraków (niem. Festung Krakau), która odegrała ważną rolę w bitwach stoczonych pod koniec 1914 r. na północ i na południe od stolicy Małopolski, do dziś zadziwia rozmachem założenia. Ten unikalny zespół obiektów militarnych powstawał w latach 1848–1916 w kilku etapach. Pierwszy z nich zakończono 26 maja 1856 r. i w ten dzień władze austriackie oficjalnie uznały Kraków za twierdzę. W przededniu wybuchu Wielkiej Wojny była to największa twierdza w Europie środkowowschodniej, a jej podstawowa załoga liczyła 12 tys. osób – w większości Polaków. Na obszarze ponad 500 km2 rozmieszczono 176 obiektów, takich jak forty, schrony bojowe, baterie artyleryjskie, a także koszary, magazyny czy szpitale wojskowe. W Rakowicach już w 1912 r. powstało lotnisko wojskowe, jedno z pierwszych w Europie. Integralnym elementem twierdzy była również sieć dróg wraz z mostami. Przygotowując twierdzę do wojny, władze wojskowe zarządziły budowę umocnień polowych, bez których forty nie mogły działać w warunkach bojowych. Aby to było możliwe, konieczne było utworzenie nie tylko sieci okopów i zasieków przed i pomiędzy fortami zewnętrznego pierścienia, ale i wyburzenie stojących na przedpolu fortów zabudowań – w ten sposób zniszczono w 1914 r. liczne domy i gospodarstwa, m.in. dwór w Pękowicach, stojący przed frontem fortu nr 44a.

Centrum twierdzy stanowiła cytadela – tę rolę pełnił Wawel – a otaczały ją pierścienie umocnień. Pierwszy powstał w latach 60. XIX w. i znajdował się w odległości zaledwie 600–800 m od Rynku Głównego. Należy do niego m.in. bastion III Kleparz, a przebieg tego pierścienia wyznaczają dziś Aleje Trzech Wieszczów. Zewnętrzny pas umocnień, powstały na przełomie XIX i XX w., był oddalony od centrum miasta nawet o 11 km. Należą do niego takie forty jak Kosocice, Pasternik, Tonie czy Grębałów.

Znany pisarz i zarazem korespondent na froncie wschodnim Wielkiej Wojny, Ferenc Molnár, w końcu stycznia 1915 r. tak pisał o Twierdzy Kraków: "Uzbrojona potężnie, stoi twierdza na straży na granicy niemiecko-austro-węgierskiej. Poza fortami za dnia panuje tam zwykłe, pełne temperamentu życie wspaniałego polskiego miasta. Kto widział tłumne corso południowe, przepełnione cukiernie i publiczność napływającą do teatru, zaledwie by uwierzył, że znajduje się niedaleko od rosyjskiej granicy, w twierdzy podczas wojny. Przypomina ją dopiero straszny hałas na ulicy, wywołany przez przejeżdżającą baterię moździerzową, przypominają ją wojska maszerujące na południe […]. Wieczorem o pół do dziesiątej wszędzie cicho i ciemno. Kraków staje się wtedy rzeczywiście fortecą. Tylko w budynku komendy wojskowej wre jeszcze ruch i życie".

W Krakowie wytyczono Szlak Twierdzy Kraków, łączący większość obiektów dawnej twierdzy usytuowanych na obrzeżach miasta: 38 dużych fortów, a także wiele mniejszych obiektów warownych oraz innych budowli o charakterze militarnym.